ՀԱՄԱՅՆՔ

Մեղրի

ՄԱՐԶ

Սյունիք

Հայաստանի   հարավային   դարպաս   համարվող Մեղրի համայնքը  ընդգրկված է    Սյունիքի մարզի մեջ: Մեղրին նախկինում  ըստ «Աշխարհացույցի» անվանվել է   Արևիք գավառ,որի  անվան   ծագումը   կապվում   է «արևոտ տեղ» անվան հետ:

Ըստ Ղևոնդ Ալիշանի  Արևիքը նախկինում կազմել է Գողթն գավառի մի մասը, իսկ հետո անջատվել նրանից և միացել  Սյունյաց աշխարհին:

Մեղրիի անվան հետ կան  մի քանի վարկածներ: Նրանցից մեկն այն է, որ Մեղրին  իր անվանումը  ստացել է հնում  այստեղ  ստացվող  մեղրի շնորհիվ:

Լինելով  Իրանին   շատ մոտ հարևան, տեսակետներից մեկի համաձայն էլ, Մեղրին իր անվանումը  ստացել է  պարսկերեն  Միհր/արև/ բառի հնչյունափոխությունից:

Հայ նշանավոր աշխարհագետ Կամսար Ավետիսյանի  կարծիքով էլ  Մեղրի անվան առաջացումը կապվում   է  տարածքում աճող քաղցրահամ թզից ծորացող մեղրի նմանվող հյութի  հետ:

Կա նաև  մի տեսակետ էլ, ըստ որի Արշակ 2-րդ թագավորը   Մեղրիի գինին խմելիս բացականչել  է. «Գինու չէ նման,այլ մեղրի»…

Մեղրի  բնակավայրի  տարածքը   բնակեցվել  է  դեռևս  քարի դարի  ժամանակաշրջանից, ինչի  վկայությունն էլ  նրա շրջակայքում հայտնաբերված բրոնզե և  երկաթե բազմաթիվ իրերն են; Միջին դարերում  Մեղրին օտար հրոսակների և նվաճողների կողմից   բազմիցս  ենթարկվել   է  ասպատակությունների, գրավման, միայն 1735 թվականին հայ մելիքները  վերջնականապես  այն ազատագրել  են:

Մեղրին հարուստ է պատմաճարտարապետական արժեք ներկայացնող հուշարձաններով՝ ինքնատիպ  եկեղեցիներով, բերդ-ամրոցներով  և այլն:

Մեղրի համայնքը  գտնվում  է  ՀՀ  Սյունիքի  մարզի  հարավում:  Համայնքի տարածքը  660,7  կմ² է,  որը  կազմում  է  հանրապետության  տարածքի  մոտ  2,2%-ը:

Համայնքը  ընդգրկում  է  15  բնակավայր,  որից  2-ը  քաղաքային  են,  13-ը`  գյուղական:  2021թ. հունվարի  դրությամբ  գետավազանի  բնակչությունը  կազմել  է  11769  մարդ,  իսկ  տարածքի 42,6%-ը զբաղեցված է եղել գյուղատնտեսական նշանակության հողատեսքերով, որից 20,4%-ը արոտներ են, 3,6%-ը՝ վարելահողեր, իսկ 74,5%-ը՝ այլ հողատեսքեր:

Մեղրի համայնքը  բնութագրվում  է  բարդ  ռելիեֆով,  խիստ  կտրտվածությամբ  և մասնատվածությամբ:  Այդ  պատճառով  կլիման  բազմազան  է՝  չոր  մերձարևադարձայինից` մեղմ  ձմեռներով  և  շոգ  ամառներով,  մինչև  բարձր  լեռնային  ցուրտ  կլիմա:  Գերակշռողը բարեխառն ցամաքային կլիման է:

Մեղրի համայնքում  հերթափոխվում  են  լանդշաֆտային  ուղղաձիգ  6  հետևյալ  գոտիները՝ նախալեռնային  կիսանապատային,  ցածր  և  միջին  լեռնային  հետանտառային,  ցածր  և  միջին լեռնանտառային,  միջին  լեռնային  մարգագետնատափաստանային,  բարձր  լեռնային մերձալպյան և բարձր լեռնային ալպյան, որից գերակշռողն է ցածր և միջին լեռնանտառայինը:

Համայնքի  տարածքով  է  անցնում  «Երևան-Գորիս-Կապան-Մեղրի-Իրանի  Իսլամական Հանրապետության սահման» միջպետական ավտոխճուղին:

Մեղրիի գետավազանի հիմնական գետը Մեղրի գետն է, որի երկարությունը կազմում է 36 կմ, իսկ ջրհավաք  ավազանի  մակերեսը  336,3  կմ²  է:  Մեղրի գետի  խոշոր  վտակներն  են  Գոզգոզը, Այրիջուրը, Բողաքարը, Կալերը և Վարդանիձորը: Համայնքի տարածքով Արաքս թափվող գետերն  են Կարճևանը, Մալևը, Աստազուր գետը, Նռնաձորը և այլն:

2013թ.  հուվարի  դրությամբ  ՀՀ  ԱԻՆ  «Հայպետհիդրոմետ»  ՊՈԱԿ  Մեղրիգետ-Մեղրի  ջրաչափական դիտակետի տվյալներով, Մեղրիգետի տարեկան միջին փաստացի ելքը կազմել է 2,87 մ³/վրկ  կամ 90,5 մլն. մ³, իսկ էկոլոգիական հոսքը գնահատվել   է  0,73 մ³/վրկ  կամ 23,0 մլն. մ³:  Կարճևանի  տարեկան  միջին  փաստացի  ելքը  Ագարակի  ջրաչափական  դիտակետում կազմել է 0,043 մ³/վրկ կամ 1,36 մլն. մ³, էկոլոգիական հոսքը գնահատվել է 0,02 մ³/վրկ կամ 0,63 մլն. մ³: Վերը նշվածների գումարային ընդհանուր փաստացի ելքը կազմել է 2,91 մ³/վրկ  կամ 91,9 մլն. մ³: Գետավազանի Արաքս թափվող մնացած գետերն ունեն ժամանակավոր հոսք, այդ իսկ պատճառով չեն հաշվարկվել դրանց էկոլոգիական հոսքերը:

Մեղրի համայնքը  տարածվում  է  հյուսիսային  լայնության  38050′–39007′  և  արևելյան  երկայնության  46004′-46032′  միջև:  Տարածքի  առավելագույն  ձգվածությունն  արևելքից  արևմուտք 37 կմ է, իսկ հյուսիսից հարավ` 29 կմ: Ամենացածր կետը գտնվում է Արաքս գետի և  ՀՀ  արևելյան  սահմանի  հատման  տեղում  (374  մ.ծ.մ.),  իսկ  ամենաբարձրը`  Զանգեզուրի  լեռնաշղթայի  Փառական  գագաթն  է  (3826  մ.ծ.մ.),  որը  գտնվում  է  Զանգեզուրի  և  Մեղրու լեռնաշղթաների հանգուցակետում:

Համայնքի  արևմտյան  մասով  ձգվում  է  Զանգեզուրի  լեռնաշղթայի հարավային  հատվածը:  Զանգեզուրի  լեռնաշղթան  համայնքի  սահմաններում  սկսում  է 3800 մետր բարձրությունից` Փառական լեռնագագաթից (3826 մ.ծ.մ.), հյուսիսից դեպի հարավ ուղղությամբ ցածրանալով,  հասնում է Արաքս գետի հովիտը: Այս հատվածում լեռնաշղթայի երկարությունը  կազմում  է  մոտ  28 կմ:  Լեռնաշղթայի  արևմտյան  լանջերը  զառիթափ  են, ժայռոտու  մասնատված  Մեղրի գետ ևԿարճևան գետերի ու նրանց վտակների խորը ձորերով:

Համայնքին բնորոշ են  ռելիեֆի  ձնասառցադաշտային  ձևերը` կառեր, տրոգներ  և  մորեներ:  Առկա  են  նաև  ֆիռնային  դաշտեր  և  ձնաբծեր:  Այստեղ  մեծ  չափերի  են  հասնում սառնամանիքային  հողմահարումն  ու  էրոզիոն  երևույթները:  Լեռնանցքները  հազվադեպ  են  և դժվարանցանելի, հյուսիսային  սահմանով՝  59  կմ  երկարությամբ  ձգվում  է Մեղրու  լեղնաշղթան`  Զանգեզուրի  լեռնաշղթայի  արևելյան  ճյուղավորություններից  մեկը:

Լեռնաշղթան մինչև Բաղացսար տարածվում է արևելյան ուղղությամբ, որից հետո աղեղնաձև տեսք  է  ընդունում  և  ձգվելով  հարավ  արևելյան  ուղղությամբ,  աստիճանաբար  ցածրանալով, հասնում է Արաքս գետի հովիտ: Մեղրու լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը Բաղացսարն է՝ 3256 մ  բարձրությամբ:  Լեռնաշղթայի  արևելյան  հատվածը  ցածր  է`  լեռնագագաթների բարձրությունները տատանվում են 1500-2500 մ, իսկ արևմտյան հատվածը բարձր է` 2500-3500 մ:

Լեռնաշղթայի  հարավային  և  հարավ  արևմտյան  լանջերը  կտրտված  են  Մեղրի գետի  և  Արաքս  թափվող  փոքր  վտակների  ձորերով:  Լեռնաշղթայով  է  անցնում  Մ2  («Կապան-Քաջարան-Մեղրի-Իրանի  սահման»)  և  Մ17  («Կապան-Շվանիձոր-Մեղրի-Իրանի  սահման») միջպետական ճանապարհները:

Համայնքի  տարածքի  մոտ  60%-ը  կազմում  են  ռելիեֆի  մեծ  թեքությունները`  16-30°:

Զանգեզուրի  լեռնաշղթայի  մերձգագաթային  և  կատարային  հատվածները,  Մեղրի և Կարճևան  գետերի  վերին  հոսանքներն  ու  Մեղրու  լեռնաշղթայի  կենտրոնական  հատվածն ունեն 35° և ավելի թեքություններ, որը կազմում է  տարածքի մոտ 20%-ը: Տարածքի միայն 15-20%-ն է  համեմատաբար  հարթ`  մինչև  15°  (Արաքս  գետի  ձախակողմյան  հատված, Մեղրի գետի, Կարճևանի և Արաքս գետ թափվող վտակների ստորին հոսանքներ):

Երկրաբանությունը.  Համայնքի տարածքը  առանձնանում  է  հանրապետության մյուս  տարածքներից  իր  երկրաբանական  կառուցվածքով: